Het begin van Wad van Waarde

Wat drijft Eileen Blackmore

Schrijfster Mette Wijling ging in gesprek met Eileen – leestijd interview: 10 minuten

What keeps you going? Het is zo’n oprechte, rake vraag van een dochter aan haar vader. Eileen is nog een klein meisje, haar vader werkt als lasser op de werf. Eileens vader kan alles maken. En Eileen mag mee. Als ze weer eens bij hem in de werkplaats zit vraagt ze het hem: What keeps you going? Wat is die intrinsieke motivatie die zorgt dat je gedreven blijft? Het antwoord: Goede, mooie dingen maken, het uitoefenen van echt vakmanschap. Een perfecte lasnaad maakte Eileens vader altijd blij.

Het is een vraag die Eileen nog veel vaker zal stellen. ‘Heb je weleens iets zelf gemaakt? Gebaald als je op je duim sloeg met de hamer en de trots gevoeld toen je je eerste zelfgemaakte vogelhuisje ophing?’ Ik begrijp wat ze bedoelt en wat het was dat haar vader dreef. Mooie dingen maken met goede materialen en je eigen handen en daar dan trots op zijn. Maar nee, tot mijn spijt moet ik bekennen dat ik nog nooit zelf een vogelhuisje heb gemaakt. 

Je kan de vraag ook stellen aan diegene die zich met hart en ziel inzet voor het behoud van natuur en cultuur. What keeps you going? Antwoord: de wereld voor al haar bewoners beter en mooier achterlaten dan dat hij nu is.

Eileen verenigt beide in zich. Met de oprichting van House of Design in 1996 startte ze een platform voor een sociale, circulaire maakindustrie. De rol van ontwerpers moest duidelijker voor het voetlicht worden gebracht, vond ze, om zichtbare en tastbare resultaten te kunnen laten zien. Daarbij werd het gebruik van duurzame, herbruikbare materialen steeds belangrijker en uiteindelijk de norm. 

‘Dat proces ging eigenlijk heel geleidelijk maar is er ook één van de lange adem’, herinnert Eileen zich. Het kantelpunt kwam in 2009 toen ze, samen met duurzaam ontwerper Melle Koot, het Grand Theatre in Groningen inrichtte volgens het Cradle to Cralde principe. Sindsdien specialiseerde House of Design zich meer en meer in het gebruik van duurzaam materiaal, circulariteit en biobased design. ‘Zo deed ik mee in 2014 een Europees project (RegioCrafts) rond ambachten waarin ik werken met vlas als Fries ambacht introduceerde. Een fantastisch materiaal, natuurlijk en circulair, dat we sindsdien vaak als grondstof in verschillende projecten gebruiken.’

‘Tijdens de voorbereidingen van Leeuwarden/Fryslân Culturele Hoofdstad 2018 werd ik in 2016 gevraagd om mee te helpen een initiatief op te zetten om duurzame souvenirs te maken om de bezoekers mee te geven. Dit resulteerde in It Erfskip waarin we vlas meenamen als één van de grondstoffen om souvenirs van te maken. Eén van de bekende producten die hieruit is voortgekomen is de Fryske Trui die is gemaakt van gerecylede wol en linnen.’

In het waddengebied wordt veel plastic zwerfafval gevonden, waaronder veel materialen
die als verpakking van onder andere ’to-go producten’ zijn gebruikt. Regelgeving tegen eenmalige producten heeft er eindelijk voor gezorgd dat er nu de noodzaak is om geschikte alternatieve materialen te vinden die ingezet kunnen worden. Veel ondernemers kijken naar hardcups van bijvoorbeeld PP omdat ze vaker gebruikt kunnen worden en goed te recyclen zijn. PP is een plastic gemaakt van aardolie en zorgt voor microplastic vervuiling. PLA is ook een natuurplastic die composteerbaar is. Helaas niet afbreekbaar in zee of natuur dus ook dit materiaal zal achterblijven.
Wanneer je kijkt welk materiaal het meest duurzame is om te gebruiken voor eten en drinken, dan is glas en keramiek het beste wanneer bezoekers op locatie blijven. Dat kan lang mee gaan en gaat zo in de vaatwasser na gebruik.

Maar wat als mensen hun eten en drinken mee willen nemen? Dan is hier de WadKop! Daarnaast kun je de WadKop ook gebruiken om je yoghurt ontbijt in mee te nemen of in de supermarkt je notenmix, cherrytomaatjes of olijfjes in te doen zodat je geen verpakking nodig hebt.

De start van vlas

Het verhaal gaat verder

Met haar verhuizing van de stad Groningen naar een oud pakhuis in Zoutkamp, rijpt er een nieuw idee.

Zoutkamp is een echt vissersdorp aan de rand van het natuurgebied rond het Lauwersmeer. Via dat Lauwersmeer vaar je zo het Wad op. Hier voel je de zeewind, zie je het ambacht, ruik je de vis en raak je de rijke geschiedenis aan. Inwoners zijn hier trots op, en gelijk hebben ze. Als ik door het dorp fiets, merk ik dat het bruist. Vissers, kunstenaars en ambachtslieden (m/v) hebben hier hun plek gevonden.

Eileen bevestigt dit. ‘Jongeren willen hier ook graag blijven, ze zijn trots op de plek, op dit dorp aan de Waddenkust, maar er moet wel een toekomstperspectief zijn.’ Want hoewel de Waddenkust adembenemend mooi is (de gehele kust is aangewezen als UNESCO Werelderfgoed) en de inwoners hier stevig met hun voeten in de klei staan terwijl ze uitkijken over de zo zichtbare horizon, mist die horizon wel de gewenste stip.

Laten we eerlijk zijn, niet alles wat hier samenkomt is mooi. In het noorden van Nederland vind je alle eigentijdse problemen en urgente kwesties terug. Dit kwetsbare gebied is als de kanarie in de kolenmijn. De Waddenzee stroomt vol microplastics, raaigras degradeert het vruchtbare land tot woestijn, jongeren trekken weg, de economie wankelt en het wantrouwen in instanties groeit. Hier boren we naar fossiele brandstoffen en zoeken we naar alternatieve energiebronnen terwijl grote, volgeladen zeecontainers langsvaren.

Eileen knikt. ‘Het noorden van Nederland is een krimpgebied waar de biodiversiteit door de intensieve landbouw zwaar onder druk staat. Ik vind het belangrijk om hier op een integrale wijze naar te kijken en het op een positieve manier te benaderen. Wat kan je doen? Hoe zou je bijvoorbeeld kunnen kijken naar een gewas dat interessant is voor zowel boeren, ontwerpers als bouwers? 

In Zoutkamp komen de ambachtsman- of vrouw en de wereldverbeteraar elkaar tegen, bedenkt Eileen. Een lokale biobased economie biedt het gebied en haar bewoners namelijk wel dat gewenste toekomstperspectief.

‘En dat begon weer bij vlas’, vertelt Eileen. Het linnen dat je hiervan kan maken is een hartstikke goed alternatief voor synthetisch textiel. Dat materiaal wil je vervangen omdat het, als het wordt gedragen, wordt gewassen of wordt weggegooid, zorgt voor microplastics die in het milieu terechtkomen. Vlas is een gewas dat boeren in de regio kunnen verbouwen.

Van plasticsoup naar groentesoep

En de komst van de WadKop

Daarnaast viel in 2016 haar oog op het materiaal PHA, een ander natuurlijk materiaal. Van 2017 t/m 2021 ontwikkelde House of Design binnen het InterregNSR project BIOCAS   een biologisch afbreekbare drinkbeker, gemaakt van PHA. Een beker die alle festivals in Friesland konden gebruiken. Deze beker wordt nu geproduceerd onder de naam Happy Cup. 

Door te werken met zowel vlas als PHA begon het idee steeds vastere vormen te krijgen. Kan je middels een lokale biobased economie alternatieve producten voor plastic ontwikkelen? ‘Hiervoor heb je een keten nodig van boer tot en met eindgebruiker en liefst ook weer terug’, bedacht Eileen. ‘Op een manier dat de producten bij wijze van spreken weer bij de boer de grond in kunnen. We noemden het van plasticsoep naar groentesoep.’ 

En dus begon ze met het bouwen van een lokale biobased maakeconomie. In 2021 startten House of Design samen met Ecoras, It Erfskip, Vanhulley, TCNN, Friesland College, NHL Stenden Hogeschool, Van de Bilt zaden & vlas en Agrarisch Collectief Waadrâne een meerjarig programma: Wad van Waarde. Ze zetten een stevig netwerk op, verankerd in die noordelijke klei, waarmee ze aan een (micro)plasticvrije toekomst voor het Waddengebied werken. 

‘Hier in het noorden is alles al, maar het moest nog wel aan elkaar verbonden worden’, vertelt Eileen. ‘In het netwerk vind je boeren, ontwerpers, makers en onderwijsinstellingen. Iedereen heeft een hart voor deze plek, komt daarnaast met verfrissende ideeën, maakt innovatieve ontwerpen of bouwt de mooiste dingen. Ook het materiaal dat we daarvoor gebruiken, komt uit de regio.’ Wad van Waarde wil opschalen en de markt klaarstomen. ‘Net zo lang totdat we lokale producten hebben die alle plastic producten vervangen.’

Het doel van Wad van Waarde is om het bijzondere gebied rond de Waddenkust en haar bewoners een toekomstperspectief te bieden. Eén zonder (micro)plastics en mét een stevig verankerde maakindustrie. De concrete resultaten zijn er nu al, kijk bijvoorbeeld naar de ontwikkeling van de Wadkop.

Uit deze beker drinken Eileen en ik koffie als ze me vertelt over het ontstaan van Wad van Waarde. Waar begon het nou eigenlijk echt? Na even graven komt Eileen bij haar verhuizing naar Zoutkamp uit maar misschien is dat het zaadje al wel veel eerder geplant, in de werkplaats van haar vader. Het zet me aan het denken. What keeps you going? Om te beginnen ga ik in ieder geval, met mijn kinderen, een vogelhuisje maken.

Eileen Blackmore, oprichter van House of Design en initiatiefnemer van Wad van Waarde. Woonachtig met partner en katten in Zoutkamp, is vaak te vinden op het Wad, om uit te waaien, te dwarrelen of om te schilderen. Heeft een voorliefde voor Schiermonnikoog. En draagt (bijna) nooit kleding waar plastic in verwerkt is.