‘Een echt kip-en-ei verhaal ‘

Voor het maken van herbruikbare voedselverpakking (o.a. de Wadtroesjka’s) werken we met biologisch afbreekbaar plastic, ook wel PHA genoemd en daar weet partner Ecoras alles van.

Vanuit Ecoras werken Jon Salt en Sven Jurgens mee aan Wad van waarde. Jon (foto boven) leidt het PHA-programma. Sven richt zich op de opschaling en toepassing van biogrondstoffen en de circulaire inzet van (bio)plastics. Daarnaast is Sven aanjager biomassa bij Vereniging Circulair Friesland.

Welke kansen zie je voor PHA?
Jon: ‘Er is een toenemend bewustzijn rond de problemen die samenhangen met het grootschalige gebruik van plastic. Daarmee neemt ook de aandacht en vraag naar alternatieven toe. Een dergelijk alternatief is PolyHydroxyAlkanoaat (PHA). Een hele mond vol, maar kort gezegd is PHA een biopolymeer. Dit zijn lange ketens van identieke bouwsteentjes geproduceerd door micro-organismen. Het materiaal lijkt qua toepassing en structuur op plastic. PHA lijkt veelbelovend voor de toekomst van polymeren in de industrie. Om verdere groei en ontwikkeling van PHA te realiseren, moet geïnvesteerd worden in zowel de productie van een PHA die geschikt is voor verschillende toepassingen, als in wat de toepassingen zullen zijn. En er moet vraag ontstaan naar het materiaal, zodat het de moeite waard is om het te gaan produceren. Een echt kip-en-ei verhaal dus.’

Welke grondstoffen gebruiken jullie voor de PHA?
Jon: ‘Omdat het nog zo’n nieuwe materiaal is, zijn er op dit moment beperkte bronnen van PHA. Het materiaal dat nu beschikbaar is komt voornamelijk uit Oost Azië. Deze PHA’s zijn gemaakt van gewassen als maïs of cassave. Een voorbeeld hiervan is de PHA ENMAT Y1000P van TianAn Biopolymer, zij hebben een certificaat voor voedselveiligheid gekregen van de EU. In het begin van het Wad van waarde programma gebruiken we deze Oost-Aziatische PHA. Het doel is om na verloop van tijd over te stappen naar Europese PHA’s, die we halen uit industriële afvalwaterstromen van aardappel, papierpulp of suikerbiet. Met Wad van waarde willen we de vraag stimuleren, zodat er voldoende PHA in Europa geproduceerd kan worden. Het is de verwachting dat er door dit initiatief in de komende 5 tot 10 jaar een opschaling van de productiecapaciteit komt.’

Wat hoop je te bereiken?
Jon: ‘Na dit programma moet de basis zijn gelegd voor verdere opschaling van het gebruik en de productie van PHA in Noord Nederland. Hiermee boeken we een grote milieuwinst; we bieden een alternatief voor de plastics uit aardolie; de niet-afbreekbare plastics in de Waddenzee terugdringen of voorkomen; en de mogelijkheid voor Noord Nederland om hiermee nieuwe economische ontwikkelingen te realiseren.’

deelnemers van de lunchlezing

Het PHA-traject van Wad van waarde is van start gegaan met een lunchlezing over bioplastic, georganiseerd door Circulair Friesland en Biosintrum. Kun je kort omschrijven waar de lezing over ging?
Sven: ‘In de lunchlezing gingen we in op de kansen en mooie ontwikkelingen die er in Noord Nederland spelen. We hadden verschillende organisaties uitgenodigd om te vertellen over hun onderzoek en producten. Zo is Paques biomaterials bezig om in Noord-Nederland de productie van PHA mogelijk te maken. NHL Stenden onderzoekt eigenschappen en toepassingen van PHA bioplastics. Limm recycling is met de Happy Cup als een van de eersten in Noord-Nederland begonnen met de productie en verkoop van bekers op basis van PHA. Oerlemans Plastics onderzoekt andere toepassingen, zoals in folies en zakken. En uiteraard mocht Eileen Blackmore niet ontbreken, als initiatiefnemer van Wad van waarde.’

Wat waren de belangrijkste uitkomsten van de lunchlezing?
Sven: ‘Naast dat we hopelijk mensen enthousiast hebben gemaakt over de mogelijkheden van bioplastics als PHA, hebben we ook de mogelijkheid geboden aan nieuwe partijen om mee te doen met de ontwikkelingen. We hebben een oproep gedaan aan mogelijke verwerkers, productontwerpers en mensen die de producten toepassen (supermarkten, merkeigenaren) om zich aan te melden. We kunnen nieuwe partners goed gebruiken voor de verdere opschaling.’

Hoe ga je dat inzetten voor Wad van waarde?
Jon: ‘In Wad van waarde zetten we de basis neer met concrete producttoepassingen en bijbehorende mogelijkheden tot opschaling. De producten die worden ontwikkeld gebruiken we als voorbeeld. Ze laten zien wat er mogelijk is in gebieden zoals de Waddenzee. Daarnaast zijn ze het bewijs van de impact dat dit soort programma’s kan hebben op de economie, de mensen en het milieu. We hopen er ook vergelijkbare projecten in andere deltagebieden mee te stimuleren. Het PHA onderzoek van Ecoras is een waardevol onderdeel voor Wad van waarde. Het versterkt het programma met een netwerk van plasticverwerkers en kennisinstellingen die werken met PHA. Samen onderzoeken we de rol die PHA kan spelen om de plastic vervuiling in het Waddengebied te bestrijden.’

PHA production stages (left to right): PHA in bacterial biomass – Extracted PHA – Bacterial biomass after extraction – PHA granulate ready for use

Toelichting begrippen
PHA (polyhydroxyalkanoate) refereert naar een groep polymeren die biologisch gemaakt en afbreekbaar zijn. Ze zijn gemaakt van koolstofhoudend materiaal. Dit kan bijvoorbeeld suikerbiet zijn of afvalwater waarin plantmateriaal aanwezig is. Dezelfde bacteriën die de PHA maken, kunnen het ook weer afbreken om de energie te gebruiken. PHA wordt volledig afgebroken en laat geen deeltjes achter.

Biopolymeren is een paraplubegrip voor polymeren, die – of biologisch gemaakt zijn door natuurlijke processen, zoals door bacteriën – of bioafbreekbaar zijn. Ze breken vanzelf af in de natuur, zonder schadelijke deeltjes achter te laten.

Bioplastic
In deze video geeft Dave Hekkens van Precious Plastic uitleg over bioplastic.

‘Vlas kan een mooie bijdrage leveren aan een brede welvaart langs de waddenkust.’

In de zomervakantie hebben we in Bollingwier de eerste Simmerskoalle Flaaks georganiseerd. Dit deden we samen met het Europese educatieproject Craft your Future om meer bekendheid te geven aan vlas als grondstof voor een circulaire en plasticvrije toekomst.

We hadden ons geen betere ambassadeur kunnen wensen dan wethouder Jelle Boerema van de gemeente Noardeast Fryslân die de opening van de dag voor zijn rekening nam. Vlas kan volgens hem een mooie bijdrage leveren aan een brede welvaart langs de waddenkust. Boerema ging in zijn openingswoorden in op de waarde van vlas voor de biodiversiteit en de bijdrage die het gewas kan leveren aan de circulaire economie, onder meer door zijn hoge isolatiewaarde. Ook de overheid heeft daarin volgens hem een rol. Die kan de ontwikkeling stimuleren door duurzaam aan te besteden. Daarnaast wees de wethouder op het belang van vlas voor recreatie en toerisme. Steeds meer mensen weten de waddenkust te vinden, stelde hij. Die trend dateert al van voor corona. ‘Mensen waarderen onze toeristische producten. Een vlasroute en een vlasmuseum passen daar mooi in.’

Craf your Future spel met Eileen Blackmore en wethouder Jelle Boerema. Foto: Janna Bathoorn.

Nieuwe tijd
Eileen Blackmore van House of Design nam dat stokje graag van Boerema over. ‘Het waddengebied is een magisch gebied’, stelde zij. ‘Dat moeten we goed houden, ook voor het toerisme.’ En dat is volgens haar precies wat Wad van waarde beoogt. Het programma wil het gebruik van plastic terugdringen door herbruikbare, biobased alternatieven te ontwikkelen van lokale grondstoffen.

Daarin kan vlas een belangrijke rol spelen. Het wordt steeds duidelijker dat plastic een groot gevaar is voor de natuur en de volksgezondheid. Niet alleen als plastic soup in de rivieren en de Waddenzee, maar vooral ook door de microscopisch kleine plasticdeeltjes die je overal terugvindt. Bijvoorbeeld door de plastic kleding die we dragen, aldus Blackmore. Zij voorspelde dan ook dat na het recente verbod op de zogenaamde single used plastics, zoals rietjes en patatbakjes, andere producten zullen volgen. ‘Over tien jaar zijn ook polyester en polyamide in kleding in de ban.’

Craft your Future spel. Foto: Janna Bathoorn.

Spel van Craft your Future
De Simmerskoalle zette de  deelnemende studenten, ondernemers en buurtbewoners aan het denken over die transitie. Met lezingen, maar vooral door te doen. Nog voor de lunch werden zij met een spel van Craft your Future uitgedaagd in teams een product te bedenken waarvoor zowel een oud ambacht als een toekomstige ontwikkeling moest worden ingezet. De kaartjes van het spel bleken het ene team beter gezind dan het andere. Want hoe combineer je leerlooien met het creëren van een gepersonaliseerde digitale ervaring en hoe breng je glasetsen in één product samen met interactief textiel? Maar het lukte alle teams met een circulair idee te komen. Van een modulaire leasebank van biocomposiet als alternatief voor de plastic tuinstoel tot een vlasbehang waarop de koper een eigen print kan aanbrengen.

Belang van ambachten
Het spel laat de spelers zien dat ambachten niet alleen iets uit het verleden zijn, maar ook zeer bruikbaar voor de circulaire toekomst, legde Erna van der Werff van Learning Hub Friesland uit. Craft your Future zet ambachten in combinatie met digitale gereedschappen in om de lokale economie in de drie deelnemende regio’s te stimuleren. Het project wordt uitgevoerd in Friesland, Bulgarije en Spanje. ‘In de tijd dat de meeste producten nog ambachtelijk werden gemaakt, hadden we geen afvalbulten”, licht Blackmore toe. “Daarom is het waardevol ze in nieuwe vormen mee te nemen naar de toekomst’.

Manden vlechten. Foto: Janna Bathoorn.

Cultureel erfgoed
Met Craft your Future wordt niet alleen de kennis van het vakmanschap behouden, maar ook het culturele erfgoed dat in ambachten ligt besloten. Hoe rijk dat erfgoed is als het om vlas gaat, konden de deelnemers na de lunch ervaren. Medewerkers van vlasmuseum It Braakhok uit Ee gaven verschillende demonstraties en workshops. Repelen, zwingelen en braken; het hele vocabulaire van de vlasverwerking werd in de praktijk gebracht. Ondertussen maakten andere deelnemers zich in het zonnetje op speciale lage stoeltjes met wisselend succes de kunst van het manden- en korfvlechten eigen. Een van de studenten: ‘Dit is zo heerlijk rustgevend. Je gaat er helemaal in op.’ In de stal van de boerderij werd in pannen en bakjes geroerd om van oude olie met het lijnzaad van het vlas zeep te maken.

Eigentijds verhaal
In Italië, het mekka van de design, kijken ze met belangstelling naar vlas, vertelde Thomas Eyck. De uitgever en distributeur van bijzondere designproducten gaf de laatste lezing van de Simmerskoalle Flaaks. Zijn collectie is onder meer te zien op het grootste designevenement in Europa: de ‘Salone de Mobile in Milan’. In die collectie zitten ook ontwerpen van Christien Meindertsma, die met haar Flax Project wereldwijd bekendheid kreeg. Eyck nam de deelnemers mee in de wereld van design en hoe een ontwerp het verhaal over vlas kan overbrengen; de historie en de intensieve verwerking. Meindertsma laat volgens hem goed zien hoe je dat verhaal op een eigentijdse wijze vorm geeft, zodat je er mensen mee aanspreekt en bereikt.

Ontwerper Simone Larabi. Foto: Janna Bathoorn.

Waddendesign
Ontwerper Simone Larabi maakte gebruik van de pauzes om de deelnemers te vragen naar hun ideeën en beelden van het Waddengebied. Een van de uitgangspunten van Wad van waarde is dat design een belangrijk middel is om alternatieven voor plastic aantrekkelijk te maken. Alle producten die in het programma worden gemaakt, hebben daarom een ontwerp dat is terug te voeren op het waddengebied. De lijnen in het landschap, de kleur van het water, de beweging van de golven, in elk ontwerp komen elementen terug die duidelijk maken dat het om een waddenproduct gaat.

 

Ontwerper aanwezig op vlasroute

Ontwerper Simone Larabi is zaterdag 10 juli aanwezig bij Timpelsteed in Engwierdem tijdens vlasroute Follow the blue line. Ze gaat in gesprek met bezoekers over het Waddengebied en haalt inspiratie op voor de ontwerpen die ze samen met het ontwerpteam gaat maken voor Wad van waarde.

Voorbeelden van vlas
In de winkel van Timpelsteed en in de keet zie je allerlei producten van vlas. Ze zijn gemaakt door It Erfskip, studenten van het Friesland College en andere lokale partijen en tonen de veelzijdigheid van het gewas.

Op onderstaande foto zie je een overzicht van de vlaspercelen van Agrarisch Collectief Waadrâne in Noardeast-Fryslân:

Campagnebeeld met Pyt en Fatiha

Op de foto zie je Pyt Sipma en Fatiha Sharif Hasan bij het wad in Noardeast-Fryslân. Ze werken mee aan Wad van waarde. Pyt verbouwt het vlas waarvan we linnen maken. Dit doet hij met nog drie boeren van Agrarisch collectief Waadrâne. Fatiha heeft een opleiding gevolgd bij Vanhulley, een sociaal en circulair naaitatelier in Groningen. Daar wordt het linnen verwerkt tot producten als bootkussens en vissershandschoenen. Samen werken we aan een plasticvrij Waddengebied!

De foto is gemaakt door Tryntsje Nauta.

Zaaien is raaien

Deze week hebben enkele boeren in Noardeast-Fryslân het vlas gezaaid dat we gaan gebruiken om waterafstotend textiel te maken. De boeren hebben gewacht op de juiste weersomstandigheden: ‘Zaaien is raaien.’ – noemen ze dat.

Eileen Blackmore van House of Design licht toe: ‘We onderzoeken lokale hernieuwbare grondstoffen om afbreekbare alternatieven van te maken voor plastic spullen die van de boot de Waddenzee inwaaien. Bijvoorbeeld vissershandschoenen en bootkussens. Voor het textiel werken we met de lange vezel van vlas, waarvan linnen wordt gemaakt.’

Nieuw leven inblazen
Daarnaast kijken we de komende jaren ook hoe we de rest van de plant zo goed mogelijk kunnen gebruiken. Denk aan het lijnzaad, de korte vezel en de olie. Dan wordt het voor boeren weer interessant om vlas te gaan verbouwen. De Friese klei is erg geschikt voor vlasteelt. ‘In de negentiende eeuw werd er veel vlas in Friesland verbouwd, maar door de opkomst van katoen veranderde dat halverwege de vorige eeuw. Met dit initiatief gaan we de vlasteelt weer nieuw leven inblazen.’ – vertelt Eileen.

50 hectare
Voor de vlasteelt benaderden we biologisch-dynamische boer Pyt Sipma uit Engwierum, van het Agrarisch Collectief Waadrâne. Hij en nog drie collega’s hebben deze week elk een halve hectare ingezaaid met vlas. Als alles goed gaat dan ligt er volgend jaar tussen de zes en tien hectare en over drie jaar zo’n vijftig hectare. Daaruit kan ongeveer 480.000 vierkante meter textiel worden gemaakt.

Voor de oogst en verdere verwerking van het vlas wordt samengewerkt met onder meer It Erfskip, D’Drive van het Friesland College, de opleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving van NHL Stenden Hogeschool, Van der Bilt zaden en vlasmuseum It Braakhok in Ee.

Wad van waarde
De linnen producten zijn onderdeel van Wad van waarde, een nieuw initiatief waarmee we de komende jaren biobased alternatieven ontwikkelen voor plastic producten die vaak in de Waddenzee belanden. Naast vissershandschoenen en bootkussens wordt er ook gekeken naar een afbreekbaar alternatief voor voedselverpakking, die je vaker dan een keer kunt gebruiken.

Op de foto’s zaait Bernhard Hansma het vlas bij de Humeldawei bij Ee.
Fotografie Peter de Kan.

 

 

 

 

De magische vlasplant keert terug naar Fryslan

We staan dit weekend in het Friesch Dagblad met een mooi artikel over het vlas!